1924 Anayasası

II. TBMM tarafından hazırlanan 1924 Anayasası ve 20 Nisan 1924’te kabul edilmiştir. 1924 Anayasası 105 maddeden oluşmaktadır. Kanuni Esasi ve 1921 Anayasalarını yürürlükten kaldırarak iki anayasalı duruma son vermiştir.

1924 Anayasası Özellikleri

  • 1924 Anayasası sert bir anayasadır. Ancak sert anayasaların özelliklerinden olan anayasa değişikliklerinin halkoyuna sunulması usulü yer almamıştır.
  • “Türkiye Devleti bir Cumhuriyet’tir.” hükmünün değiştirilemeyeceği ve değiştirilmesinin teklif dahi edilemeyeceği belirtilerek, sonraki tüm Anayasalarımızda yer alacak değiştirilemeyecek hükümler kısmı ilk kez 1924 Anayasası ile düzenlenmiştir.

1924 Anayasasın’da yer alan temel maddeler

  • “Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.” (1921 Anayasası’nda Cumhuriyet “hükümet şekli” olarak düzenlenmişti.
  • Türkiye Devleti’nin dini İslam’dır, resmi dili Türkçe’dir. Başkenti Ankara’dır.
  • Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir, millet bu egemenliği TBMM eliyle kullanır.
  • Meclis, hükümeti soru, gensoru, meclis soruşturması, meclis araştırması gibi yollarla her zaman denetleyebilir ve düşürebilir. Ancak hükümet, meclisi feshedemez.
  • 1924 Anayasasında  yasama ve yürütme yetkisi TBMM’de toplanmıştır. Meclis yasama yetkisini kendisi kullanır, yürütme yetkisini ise Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu eliyle kullanır.
  • Hükümetin kollektif sorumluluğu, bakanların ise bireysel sorumluluğu kabul edilmiştir.
  • 1924 Anayasası döneminde kanunları yorumlama (YASAMA YORUMU) vardır.
  • 1924 Anayasasına göre seçimler 4 yılda bir yapılır. Yalnızca Türk erkekleri milletvekili seçme ve seçilme hakkına sahiptir.
  • Milletvekilleri dokunulmazlığa sahiptir ve tüm milletin vekilidirler.
  • “Yüce Divan” düzenlenmiştir. Yüce Divan, Başbakan, bakanlar, Danıştay ve Yargıtay üyeleri ve Cumhuriyet Başsavcısını görevlerinden dolayı yargılar ve kararları kesindir.
  • 1924 Anayasasında yalnızca negatif ve aktif statü hakları yer almış olup pozitif statü hakları düzenlenmemiştir.
  • 1924 Anayasasında sıkıyönetim düzenlenmiştir. Savaş, ayaklanma gibi sebeplerle Bakanlar Kurulu süresi 1 ayı aşmamak üzere sıkıyönetim ilan edebilir.

1924 Anayasası’nda Cumhurbaşkanı

  • TBMM tarafından ve meclis içinden bir seçim dönemi (4 yıl) için seçilir.
  •  Tekrar seçilmek mümkündür. Cumhurbaşkanı dokunulmazlığa sahiptir.
  • Karşı-imza kuralı geçerlidir.
  • Siyasi ve hukuki sorumluluğu yoktur. Ancak vatana ihanet halinde TBMM’ye karşı sorumludur.
  • 1924 Anayasasında Cumhurbaşkanı Anayasa değişiklikleri ve bütçe kanunu hariç, kanunları tekrar görüşülmek üzere meclise gönderebilir. Cumhurbaşkanının bu iki kanunu geri gönderme yetkisi yoktur.

1924 Anayasası’nda Yapılan Değişiklikler

1928 Yılında Yapılan Değişiklikler
– “Devletin dini İslam’dır” hükmü,
– Milletvekilleri ve Cumhurbaşkanı yemin ederken kullandığı “vallahi” kelimesi
– Dini emirleri TBMM yerine getirir. hükümleri anayasadan çıkarılmıştır.

1934 Yılında Yapılan Değişiklikler
– Oy kullanma yaşı 18’den 22’ye çıkarılmıştır.
– Kadınlara milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır. Genel oy esası benimsenmiştir.
– Kadınlara 1930’da Belediye seçimlerinde seçme seçilme, 1933 yılında Muhtar ve 1934 yılında Vekil olabilme hakkı tanınmıştır.
*** İlk defa 8 Şubat 1935 tarihinde yapılan seçimlerde kadınlar bu hakkı kullanmıştır. Seçimlerde 17 kadın vekil seçilmiş olup aynı yasama döneminde yapılan ara seçimle 1 kadın vekil daha seçilmiş, yani TBMM’nin 5.yasama döneminde 18 kadın vekil TBMM’de kendine yer bulmuştur.

1937 Yılında Yapılan Değişiklikler
– CHP programında yer alan altı ok Anayasaya girmiştir.
– Kamulaştırma anayasaya girmiştir.
– “Hiç kimse dininden, mezhebinden, tarikatından ötürü kınanamaz” şeklindeki hükümden “tarikat” kelimesi çıkarılmıştır.