Kanun-i Esasi
1876 Kanuni Esasi’nin ilanı ile başlayıp 1878 Meclis-i Umumi’nin tatil edilmesine kadar olan döneme I. Meşrutiyet adı verilmiştir. Dönemin padişahı II. Abdülhamit, Mithat Paşa ile yaptığı anlaşma sonucu meşrutiyeti ilan etme koşuluyla tahta çıkarılmıştır. Fransa, Belçika, Polonya ve Prusya Anayasaları taslak olarak alınmak suretiyle hazırlanan İLK ANAYASA olan Kanuni Esasi 23 Aralık 1876’da Abdülhamit tarafından onaylanıp ilan edilmiştir.
Kanuni Esasi’nin Temel Hükümleri
=> Devlet-i Osmaniye ülkesiyle bölünmez bir bütündür.
=> Başkenti İstanbul’dur.
=> Saltanat ve hilafet hakkı Osmanlı soyuna ve en büyük evladına aittir. (Ekber-Erşet sistemi)
=> Padişah sorumsuzdur ve kutsaldır.
=> Devletin dini İslam’dır. Yasalar dini emirlere aykırı olamaz. Şeriye mahkemeleri vardır. => Devletin resmi dili Türkçe’dir.
=>Resmi dilin Türkçe olduğu ilk kez Kanuni Esasi ile hüküm altına alınmıştır.
Kanuni Esasi’de Yasama Organı
=> Osmanlı’nın ilk yasama organı 1877’de açılan Meclis-i Umumi olup iki meclisli bir yapı içermektedir.
1- Heyet-i Ayan: Devlette üst düzey kadrolarda başarılı ve 40 yaşını doldurmuş kimseler arasından ömür boyu padişah tarafından atanır. Sayısı Heyet-i Mebusan’ın 1/3’ünü geçemez.
2- Heyet-i Mebusan: Her 50.000 erkek nüfus için 4 yıl için seçilen mebuslardan oluşur.
Kanun-i Esasi’de Yasama Organına İlişkin Önemli Bilgiler
- Kanuni Esasi ile; ilk kez “milletin temsili” ilkesi düzenlenmiştir. Bu ilke tüm anayasalarımızda yer alır. Mebuslar sadece kendilerini seçenlerin değil, tüm Osmanlı Devleti’nin vekilidir.
- İlk kez mebus seçilebilme koşulları düzenlenmiştir.
- İlk kez mebusların ant içmesi düzenlenmiştir.
- İlk kez mebusların yasama dokunulmazlığı düzenlenmiştir.
1877’de Yapılan İlk Seçimin Özellikleri
=> Mebuslar iki dereceli ve basit çoğunluk sistemine göre seçilmiştir. Halk ikinci seçmeni, ikinci seçmenler de mebusları seçmiştir.
=> Mecliste 80 Müslüman ve 50 Gayrimüslim bulunmaktadır.
=> Kadınların o dönemde seçme ve seçilme hakkı olmadığı için mecliste yokturlar.
=> Yapılan seçimlerde siyasi partiler yoktur, adaylar bağımsızdır.
=> Genel oy esası yoktur, sınırlı oy esası vardır. Yalnız erkekler oy kullanmıştır. Onlar da servete ve vergiye bağlı olarak kullanmıştır.
=> GİZLİ OY ESASI VARDIR.
Kanuni Esasi’de Yürütme Organı
Padişah ve hükümetten oluşur. (Yürütme çift başlıdır.)
1- Padişah
=> Padişah sorumsuz ve kutsaldır. Yürütme organının başıdır hatta kendisidir.
=> Meclis-i Umumi’nin toplanmasına, tatiline, gerektiğinde feshine karar verir.
=> Sürgüne yollama yetkisi vardır.
=> Cezaları hafifletir ya da affeder.
=> Silahlı Kuvvetlere komutanlık eder.
2- Heyet-i Vükela (Bakanlar Kurulu)
=> Sadrazam (Başbakan), bakanlar ve Şeyhülislam’dan oluşur. Bu kişileri padişah kendisi seçer ve gerektiğinde azleder. Bakanlar Kurulu padişaha karşı sorumludur.
=> Heyet-i Vükela sadrazam başkanlığında toplanır. Kararlarını padişah onaylar.
Kanuni Esasi’de Yargı Organı
=> Mahkemeler Şeriye ve Nizamiye Mahkemeleri olarak düzenlenmiştir.
=> Mahkemeler kendi görev alanına giren davalara bakmaktan kaçınamayacağı, hakimlerin özlük işlerinin yasayla düzenleneceği hükmü yer almıştır.
=> İlk kez Divan-i Ali (Yüce Divan) düzenlenmiştir.
=> Mahkemelerin bağımsızlığı, hakimlerin azlolunamayacağı, kanuni hakim güvencesi, yargılamanın aleniliği, hak arama özgürlüğü ilk kez 1876 Kanuni Esasi’de düzenlenmiştir.
Kanuni Esasi’de Temel Hak ve Özgürlükler
Vatandaşlık hakkı, dilekçe hakkı, kamu hizmetine girme hakkı, eğitim hakkı, din özgürlüğü, kişi dokunulmazlığı, konut dokunulmazlığı, basın özgürlüğü, eşitlik ilkesi, işkence yasağı, müsadere yasağı ve angarya yasağı gibi temel haklar Kanuni Esasi’de yer almıştır.
Kanuni Esasi’de Ekonomik Düzenlemeler
=> Vergiler ancak kanunla konulabilir. Herkes gücüne göre vergi verecektir.
=> Divan-ı Muhasebat (Sayıştay) üyeleri padişah tarafından atanırlar
=> Bütçeyi 1 yıllık olmak üzere Meclis-i Umumi kabul eder.
Kanuni Esasi’de Diğer Düzenlemeler
=> İlk kez mahalli idareler ve il idaresi anayasa ile düzenlenmiştir.
=> Olağanüstü yönetim (idare-i örfiye-sıkıyönetim) düzenlenmiştir.