Dışsallık

Bir ekonomik birimin üretim veya tüketim faaliyetinin, diğer birimlerin olumlu ya da olumsuz etkilemesi sonucu ortaya çıkan fayda ve zarara dışsallık denir. Dışsallık konusunu ilk kez Wicksell incelemiştir.

Başka bir ifadeyle dışsallık, bir ekonomik faaliyetin amaçlarının dışında etki ve sonuç göstermesidir. Örneğin göl kenarında faaliyet gösteren bir fabrikanın kirli atıklarını göle atması sonucuyla göldeki balıkların ölmesi ve balıkçıların zarar görmesi dışsallığa örnektir.

Dışsallıkların özellikleri
1- Dışsallıklar negatif veya pozitif olabilir.
2- Dışsallıklar fiyatlandırılamaz.
3- Dışsallıklar pazarlanamaz.
4- Dışsallıklar fiyatlandırılamadıkları için yaydıkları fayda veya maliyetler piyasa dışıdır.
5- Dışsallıklar kaynak dağılımında etkinliğin bozulmasına sebep olurlar.

Richard Musgrave’e göre dışsallık bir piyasa başarısızlığıdır. Bu nedenle dışsallığa karşı devlet müdahalesi gereklidir.

DIŞSALLIK TÜRLERİ
1- Üreticiden üreticiye dışsallık: Bir üretim faaliyetinin, başka üreticileri olumlu veya olumsuz etkilemesi sonucu oluşan dışsallıktır.
Göl kenarında faaliyet gösteren bir fabrikanın atık sularının, göldeki balıkçılık faaliyetlerini azaltması üreticiden üreticiye negatif dışsallıkken; Arıların farklı birine ait tarlada bulunan zeytinlerin döllenmesine katkıda bulunması üreticiden üreticiye pozitif dışsallıktır.

2- Üreticiden tüketiciye dışsallık: Bir üretim faaliyetinin, tüketicileri olumlu veya olumsuz etkilemesi sonucu oluşan dışsallıktır.
Bir telefon operatörünün yeni teknoloji kullanması sonucu tüketicilerin telefon görüşmelerini daha ucuza gerçekleştirmesi üreticiden tüketiciye pozitif dışsallıkken; hava kirliliği yayan bir fabrikanın yörede yaşayan halkın sağlığını bozması üreticiden tüketiciye negatif dışsallıktır.

3- Tüketiciden üreticiye dışsallık: Bir tüketim faaliyetinin, üreticileri olumlu veya olumsuz etkilemesi sonucu oluşan dışsallıktır.
Bir tüketicinin kullandığı marka hakkında çevresine olumlu görüş bildirmesi tüketiciden üreticiye pozitif dışsallıkken; tam aksine kullandığı ve memnun kalmadığı bir marka hakkında çevresine olumsuz görüş bildirmesi ve o marka ürünleri kullanmamasını tavsiye etmesi tüketiciden üreticiye negatif dışsallıktır.

4- Tüketiciden tüketiciye dışsallık: Bir tüketim faaliyetinin, başka tüketicileri olumlu veya olumsuz etkilemesi sonucu oluşan dışsallıktır.
Yan yana iki dairede oturan öğrencilerin tek bağlantılı internetten ortak faydalanmaları tüketiciden tüketiciye pozitif dışsallıkken; sigara içen Melih’in ev arkadaşı Şevket’in sağlığını bozması tüketiciden tüketiciye negatif dışsallıktır.