1921 Anayasası – Teşkilat-ı Esasiye Kanunu
1921 Anayasası 23 ana ve 1 bağımsız madde olmak üzere toplam 24 maddeden oluşmaktadır. Anayasa tarihindeki tek yumuşak ve çerçeve anayasa niteliği taşımaktadır. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu olarak da bilinmektedir. 1921 Anayasası Kanuni Esasi’yi resmen yürürlükten kaldırmamış, fakat ondan çok farklı temellere dayanan yeni bir Türkiye Devleti kurmuştur.
1921 Anayasası’nın en büyük özelliği ilk kez “Milli Egemenlik” ilkesine yer verilmiş olmasıdır. Bu ilke 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarımızda da yer almıştır.
1921 Anayasası Özellikleri
- 1921 Anayasası özel bir kabul yeter sayısı ile değil, kanunlar gibi adi çoğunluk kuralına uygun olarak yapılmıştır.
- 1921 Anayasasıyla getirilen hükümet sistemi “kuvvetler birliği” ilkesine dayanan Meclis Hükümeti sistemidir. Yürütme yasamanın içinden çıkmış olup, meclis hem yasama hem de yürütme yetkisine sahiptir.
- 1921 Anayasası, temsili demokrasi anlayışını benimsemiştir.
- 1921 anayasasında taşra yönetimi ve özellikle de yerinden yönetim ilkelerine yer vermiştir.
1921 Anayasasına göre meclis seçimleri 2 yılda bir yapılır. Ancak seçimler savaş nedeniyle 1 yıl ertelenebilir. Süresi biten meclisin görevi, yeni meclis toplanana kadar devam eder. Vekiller yalnız seçildiği ilin değil, tüm ulusun vekilidir. Seçilen üyeler tekrar seçilebilir.
Meclis 1 Nisan 1923’te seçimlerin yenilenmesine karar vermiştir. Seçimler yapılmış, 11 Ağustos 1923’te meclis toplanmış ve II. TBMM dönemi başlamıştır.
II. TBMM’nin yaptığı ilk iş, 13 Ağustos 1923’te Lozan Anlaşması’nın kabulüdür.
1923 Yılında Anayasa’da Yapılan Değişiklikler
- Türkiye Devleti’nin hükümet şekli cumhuriyettir.
- Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından ve meclis içinden bir seçim dönemi için seçilir. Cumhurbaşkanı ihtiyaç duyarsa Bakanlar Kuruluna ve meclise başkanlık edebilir.
- Devlet başkanlığı makamı oluşturulmuştur.
- Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından meclis üyeleri içinden atanır. Diğer bakanlar ise Başbakan tarafından yine meclis üyeleri içinden seçilir. Bakanlar Kurulu seçildikten sonra Cumhurbaşkanı tarafından meclisin onayına sunulur.